Jak dawna część Bytomia stała się centrum Rudy Śląskiej?

Czarny Las lub też Beuthener Schwarzwald, a także Fryna. Chodzi o tereny dzisiejszego Nowego Bytomia i Czarnego Lasu, które obecnie są dzielnicami sąsiedniej Rudy Śląskiej. Jednak pierwotnie, ten rejon należał do Bytomia. O ile Nowy Bytom został wyodrębniony z Bytomia 101 lat temu, o tyle jego historia sięga kilku wieków wstecz, poczynając od terenów dworskich, a kończąc na dzielnicy robotniczej.

Data: 06.07.2023
Autor: Marcin Pawlenka
Artykuł był oglądany 1599 razy

Tereny ówczesnego Nowego Bytomia porośnięte były lasem należącym do Bytomia. Pierwsze wzmianki na ten temat pojawiały się w drugiej połowie XIV wieku. Natomiast nazwa Schwarzwald (Czarny Las) pojawia się na początku XVII wieku. W 1668 r. ten rejon funkcjonuje pod polską nazwą "Miejski Czarny Las".

Były to wówczas obszary dworskie, a następnie dzielnica Bytomia. Dzisiejszy pl. Wolności w Rudzie Śląskiej pełnił pierwotnie rolę targowiska. Miejscowość nazwano Friedenshotte od istniejącej tam huty - potocznie Frydenshuta. Pod koniec XVIII w. rozwijało się górnictwo węglowe, a w 1830 r. powstała kopalnia "Lythandra" (później "Wanda"). Z kolei 1899-1902 powstawała "Friedensgrube" (kopalnia "Pokój").

Dworzec i Kaufhaus

Przełomowy dla rozwoju hutnictwa był 1840 r. Przemysłowcy David Loewenfeld z Gliwic oraz Moritz Friedlsnder i Simon Loewi z Bytomia założyli hutę żelaza nazwaną "Friedenshotte" (huta "Pokój"). W kolejnych latach i dekadach rozwijały się stalownie i walcownie. W pierwszej połowie XIX w. powstało na tym terenie także hutnictwo cynku, poprzez założenie huty Rosamunde i Beuthener Hotte (Huty Bytomskiej).

W 1906 r. uruchomiono kolejowy ruch osobowy z Chebzia do Kochłowic, z przystankiem Czarny Las, a siedem lat później w Nowy Bytomiu powstał dworzec. Oprócz tego, na początku XIX w. stworzono charakterystyczny gmach huty "Pokój" (Kaufhaus), od którego wzięła się funkcjonująca do dziś potoczna nazwa dzielnicy Kaufhaus.

Wyodrębnienie z Bytomia

Przełomowy dla wyłączenia Fryny z Bytomia był plebiscyt z 20 marca 1921 r., w wyniku którego Bytom został po niemieckiej części Górnego Śląska. Z kolei Nowy Bytom, jako samodzielna gmina, która z początku była Polskim Bytomiem powstała 6 lipca 1922 r.

- Nowy Bytom był dzielnicą robotniczą z przełomu XIX i XX wieku. Może właśnie jego charakter robotniczy, wielu przyjezdnych, którzy się tam osiedlili miał decydujący wpływ na to, że w plebiscycie oddano tam dużo głosów za Polską - mówi Dariusz Pietrucha, historyk z Bytomia.

Sztuczne wydzielenie

Od tego czasu minęło już 101 lat. Podobny los zresztą spotkał dzisiejsze Łagiewniki, które również zostały włączone do polskiej części Górnego Śląska. Ta dzielnica, jednak w 1951 r. znów została przywrócona do Bytomia.

- Poprzez plebiscyt te dzielnice zostały wyodrębnione, zarówno po polskiej, jak i niemieckiej stronie uważano, że było to zrobione sztucznie, bo przecięty został powiat ziemski - dodaje Pietrucha.

Lata 30 to czas prężenia muskułów po polskiej i niemieckiej stronie. Od 1933 r. powstają fortyfikacje. W Nowym Bytomiu i Łagiewnikach budowano polskie bunkry. - Dla osób z zewnątrz jest to niezrozumiałe, dlaczego w tych dzielnicach rozciągają się polskie fortyfikacje - dodaje historyk z Bytomia.

Przyłączenie do Rudy

Wprawdzie Nowy Bytom od 1940 r. miał uzyskać prawa miejskie, ale ustawę Sejmu ŚIąskiego z lipca 1939 r. pokrzyżował i wstrzymał wybuch II Wojny Światowej. Dopiero 10 lat później Fryna zyskała prawa miejskie. Pod koniec 1950 r. powstał powiat miejski Nowy Bytom, który przyłączono do dzisiejszych dzielnic Rudy Śląskie (Chebzie i Wirek), które miały już prawa miejskie oraz samodzielnych gmin m.in. takich jak Bykowina, Bielszowice, Halemba czy Kochłowice.

Nowy Bytom jako miasto funkcjonował przez kolejnych 9 lat. Następnie został przyłączony do Rudy, stając się częścią Rudy Śląskiej aż do dziś. W tej chwili ta część miasta traktowana jest jako centrum, ze względu na zlokalizowaną tu siedzibę Urzędu Miasta, Urzędu Stanu Cywilnego, rudzkiego oddziału ZUS, czy Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji.

Dawny Beuthener Schwarzwald też został podzielony na dwie dzielnice - Nowy Bytom i Czarny Las. Wszystko dlatego, że w 2006 r. Rada Miasta w Rudzie Śląskiej zdecydowała się wydzielić na niewielkim obszarze właśnie dzielnicę Czarny Las. W efekcie zachowała się jedynie tradycyjna nazwa tej części Bytomia, funkcjonująca od samego początku, czyli od kilkuset lat.